Historia

Powstanie kościoła pod wezwaniem św. Rocha jest ściśle związane z jednym z najważniejszych wydarzeń w historii Polski jakim było odzyskanie niepodległości w 1918 roku.

Nowa świątynia miała być jako wotum Białostoczan za wolność Ojczyzny.

Ta idea była powzięta i podtrzymywana przez księdza Adama Abramowicza, proboszcza powstałej 20 maja 1925 roku Parafii św. Rocha. Jego pragnienie się spełniło a także dalekosiężny plan profesora Oskara Sosnowskiego (1880 - 1939), wybitnego warszawskiego architekta. To on pragnął otoczyć Polskę przez wybudowanie tylu kościołów poświęconych Matce Bożej, ile jest z wezwań w Litanii ku Jej czci. Ta świątynia jest pierwszą i ostatnią tego typu w Białymstoku, noszącą pierwotne wezwanie "Matki Bożej Królowej Korony Polskiej - Gwiazdy Zarannej". W całej architekturze tego kościoła przewija się motyw gwiazdy z figurą Matki Bożej Ostrobramskiej na wieży kościoła skierowanej na wschód – Zorzy Porannej.

W dzieło budowy kościoła bez reszty zaangażował się ksiądz proboszcz prałat Adam Abramowicz (1881 - 1969). W swoim kapłańskim w życiu wybudował 4 kościoły: Dereczyn, Uhowo Goniądz i św. Roch w Białymstoku - dzieło jego życia. W 1926 roku rozpisano konkurs na projekt nowej świątyni, na który zgłoszono 76 projektów. Do realizacji przyjęto w 1927 roku projekt profesora architekta Oskara Sosnowskiego. Ta świątynia jest pierwszą pw. "Gwiazdy Zarannej - Jutrzenki Niepodległości".

Budowę tej świątyni rozpoczęto w 1927 roku. Biskup wileński Romuald Jałbrzykowski 2 października 1927 roku dokonał poświęcenia kamienia węgielnego. Ksiądz proboszcz Adam Abramowicz wydawał specjalne pismo, pod tytułem "Przewodnik Parafialny Białostocki" a następnie "Jutrzenka Białostocka".

Projektant kościoła wykonał plan rozmieszczenia ołtarzy, zaprojektował ambonę, chrzcielnicę, konfesjonały, które zostały wykonane już po jego śmierci.

Za okupacji sowieckiej, w 1940 r., aby uchronić kościół przed zabraniem na cele świeckie, ks. Abramowicz przeniósł do niego nabożeństwa parafialne. Niemal przez całą wojnę trwały prace przy kościele, choć sam ks. Abramowicz był parokrotnie więziony, a raz nawet był już nad dołem do rozstrzelania. Kierownikiem budowy do 1945 r. był inż. K. Straszak, a następnie inż. arch. Stanisław Bukowski.

Stworzenie wyposażenia kościoła: Na czele wielu białostockich artystów stanął inżynier architekt Stanisław Bukowski (1904 - 1979), który w latach 1945 - 1962 kierował pracami przy zagospodarowaniu terenu przy świątyni oraz wyposażeniu jej wnętrza. Zaprojektował ołtarz główny oraz dwa boczne Matki Bożej Różańcowej i Świętego Antoniego Padewskiego. Jego żona, malarka P Siedlecka-Bukowska zaprojektowała witraż w centralnej kopule kościoła.

Wystrój rzeźbiarski świątyni jest w dużej mierze dziełem Stanisława Horno-Popławskiego (1902 - 1997), autora monumentalnej rzeźby Chrystusa Dobrego Pasterza, posągu Chrystusa Króla w głównym ołtarzu oraz rzeźby Matki Bożej z Dzieciątkiem w ołtarzu zewnętrznym.

Białostocki artysta malarz i rzeźbiarz Aleksander Weiss (1902 - 1976) wykonał według projektu Oskara Sosnowskiego ołtarz w kaplicy w kaplicy Matki Bożej Ostrobramskiej, chrzcielnicę, ławki i konfesjonały oraz zaprojektował i wykonał ołtarz w kaplicy pw. św. Rocha.

Przy tworzeniu ołtarza i konfesjonału w kaplicy Matki Bożej Ostrobramskiej współpracowała z nim rzeźbiarka Irena Pławska – wykonawczyni ołtarzy Matki Bożej Różańcowej i Świętego Antoniego, rzezb świętych na filarach oraz stacji Drogi Krzyżowej.

Bogaty program ikonograficzny kościoła pw. św. Rocha miał wyrażać ideę świątyni-pomnika, świątyni-twierdzy oraz gloryfikować Matkę Bożą jako opiekunkę i Królową Polski. Obwałowania kościoła symbolizują kościół walczący. Światło wpadające do wnętrza przez przeszkloną kopułę, w której centralnym motywem jest Duch Święty, otoczony przez symbole czterech Ewangelistów, symbolizuje to Boskie oświecenie, udzielane przez Ducha Świętego za przyczyną Ewangelii. Ustawione na szczycie filarów posągi świętych ilustrują ich rolę jako podpór kościoła.

Kościół pw. św.Rocha posiada wszystkie trzy wartości zabytkowe:

• artystyczną – jako wybitne dzieło epoki modernizmu i największe osiągnięcia w architekturze sakralnej tej epoki w Europie,
• historyczną – jako pomnik wdzięczności za odzyskano niepodległość,
• naukową – jako przykład zastosowania w budowli sakralnej technologii żelbetowej. Użycie żelbetu na tak wielką skalę przez profesora Oskara Sosnowskiego było wówczas ewenementem.

Badaczka historii architektury Białostocczyzny, Małgorzata Dolistowska, ukazała wartość zabytkową kościoła pw. św. Rocha w słowach:
"Ekspresyjna, organicznie zrośnięta ze wzgórzem budowla, bogata wielością odniesień do przeszłości, wyrażonych językiem współczesnej architektury, nacechowana została przy tym głęboką treścią ideową. W efekcie powstało dzieło o monumentalnej i zarazem ekspresyjnej formie obiekt wyjątkowy swej wartości artystycznej, jedna z najbardziej interesujących świątyń europejskiej architektury sakralnej dwudziestolecia międzywojennego. Specyfika i oryginalność przyjętych rozwiązań pozostawiła jednak białostocką realizację Oskara Sosnowskiego dziełem unikatowym"

Konsekracji tej świątyni dokonał Ks. Abp. Romuald Jałbrzykowski - 18 sierpnia 1946 roku.

Obecny stan zachowania należy uznać za bardzo dobry - po wykonaniu wielu prac remontowo konserwatorskich oraz renowacyjnych. Wyremontowano wały i krużganki, utwardzono teren kostką granitową wokół kościoła, uporządkowana teren wokół wałów z nasadzeniem nowych krzewów, wstawiono nowe aluminiowe okna. Wyremontowano kaplicę z renowacją ołtarzy Matki Bożej Ostrobramskiej i św. Rocha.

Wykonano stalle w prezbiterium oraz nastawę ołtarza głównego. Nałożono nowe tynki na ścianach zewnętrznych kościoła i odmalowano wnętrze kościoła.

Odrestaurowano figurę Dobrego Pasterza. Wieżę kościoła uczyniono punktem widokowym naszego miasta. Wyremontowano kopułę – świetlik, dokonano konserwacji witraża z symbolami: Ducha Świętego i Ewangelistów oraz 8 figur świętych zwieńczających filary kościoła. Dokonano konserwacji ołtarzy: Matki Bożej Różańcowej Świętego Antoniego oraz ambony, Konfesjonałów, stacji Drogi Krzyżowej, wyremontowano zakrystię.

Schody terenowe wyłożono płytami kamiennymi. Wykonano kaplicę Adoracji Najświętszego Sakramentu, poświęconą 19 sierpnia 2018 roku przez Arcybiskupa Tadeusza Wojdę, Metropolitę Białostockiego.

Kościół św. Rocha jest jednym z najciekawszych polskich kościołów XX wieku, a znawcy coraz częściej zwracają uwagę, iż pod względem architektury jest jedną z bardziej oryginalnych budowli pierwszej połowy XX stulecia na świecie.

W świątyni znajdują się relikwie: św. Rocha, św. Kazimierza i ojca Charbela. 2 czerwca 2018 roku w czasie poświęcenie ołtarza wmurowano relikwie: bł. ks. Jerzego Popiełuszki, bł. ks. Michała Sopocki i błogosławionej Bolesławy Marii Lament.

Parafia liczy ok. 9.000 osób, istnieje w niej 21 wspólnot. Pochodzi z niej 41 kapłanów oraz 11 sióstr zakonnych.

Wykaz prac konserwatorskich w latach 2007-2020:

• 2007 – remont murów oporowych, balustrad (od strony św. Rocha) i baszt 1, 2 i 4;
• 2009 – remont baszty nr 3;
• 2009 – urządzenie terenów zieleni wokół kościoła od strony ulic ks. A. Abramowicza i ul. św. Rocha (etap I);
• 2010 – remont murów oporowych i krużganków od strony pn.–wsch.;
• 2010 – wykonanie izolacji przeciwwilgociowej muru wałów kościoła od strony pn. i zach.;
• 2010 – urządzenie terenów zieleni wokół kościoła od strony ulic ks. A. Abramowicza i ul. św. Rocha (etap II);
• 2010 – remont i renowacja kaplicy Matki Bożej Ostrobramskiej w kościele;
• 2010 – urządzenie terenów zieleni wokół kościoła od strony ulic ks. A. Abramowicza i ul. św. Rocha (etap III);
• 2011 – ułożenie nawierzchni granitowej wokół kościoła od strony pn.;
• 2012– zabezpieczenie wnętrza kościoła przed chłodem poprzez wstawienie nowej stolarki okiennej;
• 2012 – remont ścian zewnętrznych– elewacja pn.–zach. oraz elewacja pd.–zach.;
• 2012 – remont i renowacja kaplicy oraz konserwacja ołtarza i obrazu św. Rocha w kościele;
• 2012 – wykonanie ołtarza głównego przy tabernakulum oraz remont prezbiterium;
• 2013 – remont i renowacja ścian zewnętrznych od strony pd. i wsch. kościoła;
• 2013 – remont wieży kościoła na zewnątrz i wewnątrz;
• 2013 – konserwacja rzeźby Chrystusa Dobrego Pasterza;
• 2013 – przystosowanie wieży kościoła do funkcji punktu widokowego Białegostoku;
• 2013 – renowacja ścian zewnętrznych nad dachem, wokół świetlika;
• 2014 – remont budynku z tarasem przy windzie i wałów wokół krzyża misyjnego;
• 2014 – remont salek katechetycznych pod wałami;
• 2015 – remont Sali św. Kazimierza;
• 2015 – remont wałów od strony pd.;
• 2015 – remont świetlika;
• 2015 – konserwacja witraża z symbolami Ducha Świętego i Ewangelistów w kościele;
• 2016 – konserwacja wyposażenia kościoła (ambony, ołtarza św. Antoniego,
              ołtarza MB Różańcowej, 9 konfesjonałów, 14 stacji Drogi Krzyżowej);
• 2016 – ułożenie nawierzchni granitowej oraz cokołu wokół kościoła od strony pd.–zach. i pd.;
• 2017– remont zakrystii (renowacja ścian, sufitów, wymiana podłóg).
• 2018 - przygotowano kościół do ogłoszenia Bazylika Mniejszą, wykonano kaplicę Adoracji NS.
• 2019 - 2020 trwają prace remontowe schodów terenowych - nakładane są  płyty kamienne na te schody. 

Prace zostały wykonane z:

• środków własnych parafii (w większości),
• dotacji Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,
• dotacji Urzędu Miasta w Białymstoku,
• dotacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego,
• środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku.